9- Tonyukuk Batıda
Bu sıralarda batıdaki Gök-Türk akınları devam ediyordu.
Yaklaşık 25 yıldır Türkler tarafından idare edilen Batı Türkistan'daki şehir krallıkları
buralara ulaşan Arap saldırılarına karşı koyabilmişti [115].
Yine Tonyukuk, İnel ve Bilge tarafından idare edilen
Gök-Türklerin batı orduları Seyhun (Yincü, Ögüz) kıyılarına vardı,
nehri geçerek Maveraünnehir'in Kızılkum çölüne daldı.
İnel Kagan kumandasındaki bir kısım kuvvet burada kalırken,
Tonyukuk güneye ilerleyip,
Türgiş başbuğu So-ke'nın idaresindeki Soğd halkını ele geçirdi [116].
Ek-Tağ'ı da geçen Gök-Türk ordusu Demir Kapı'ya ulaştı (701 yılı) [117].
702 yılının ilkbaharında Yen ve Hsia eyaletlerine akın yapan Kapgan,
100 bin at ve koyun ele geçirdi.
Arkasından Shih-ling'e saldırdıktan sonra Ping eyaletini muhasara etti.
İmparatoriçe Wu, daha bir sürü yeni önlemler almaya çalıştı ise de
hazırlanan Çin orduları Türk kuvvetlerine karşı çıkmaya cesaret edemediler.
Tai ve Hsin bölgelerine giren Gök-Türk ordusu buralarda da yağmalar yaptı [118].
703 yılına gelindiğinde Gök-Türk kaganı politikasında değişiklik yaptı.
Saldırılarını durdurarak, Çin'e Baga Tarkan'ı elçi olarak gönderip,
yeni bir evlilik ittifakı teklifinde bulundu.
Ancak bu sefer damat olarak istenilenin sadece T'ang hanedanına mensup değil,
ayrıca veliahtın oğlu olması da gerekiyordu.
Kapgan'ın gayesi tabii ki T'ang hanedanlığı içerisinde
çok daha fazla söz sahibi olmak idi.
Geçen defa kötü tecrübelerden dolayı imparatoriçe,
bu sefer daha temkinli davranmaya çalıştı [119].
Hemen veliahtları yanına çağırıp, sarayda bir görüşme yaptı.
Neticede Kapgan Kagan'ın teklifi kabul edildi.
Kapgan teklifinin kabulünden duyduğu memnuniyeti göstermek için
ileri gelen devlet adamlarından İ-li-t'an-kan'ı bin baş at ile birlikte Çin sarayına gönderdi.
Elçi, imparatoriçeye teklifin kabulünden dolayı Kapgan'ın teşekkürlerini iletti.
Su-yü-t'ing (imparatorluk sarayının bahçesinde bir köşk)'de
Gök-Türk elçisinin şerefine eğlence tertip edildi.
Veliaht, başvezir ve bütün saray erkanı üç sıra halinde bu eğlencede hazır bulundular.
Gök-Türk elçisine bu denli itibar edilmesi Kapgan'ın
ve Gök-Türk Devleti'nin Çin nazarındaki üstün yerini açıkça göstermektedir.
Bununla birlikte Gök-Türk elçisine birçok hediyeler sunularak geri uğurlandı.
Kapgan da karşı jest yapmakta gecikmedi.
689'da sahte prens olarak Karakum'daki Gök-Türk merkezine gelen
Wu Yen-hsiou'yu serbest bıraktı [120].
Bu arada Gök-Türk Devleti'ne karşı isyan eden Basmıllar
tekrar hakimiyet altına alındı [121].
Kaynakça
Gök-Türkler I-II-III, 3 cilt bir arada 2. Baskı, sf: 353-354, Türk Tarih Kurumu Yayınları-2014,
Prof. Dr. Ahmet Taşağıl